Վիեննայի թատրոնում Պիեռ Բուլեզը վարեց Լեոշ Յանաչեկի «Մեռյալների տնից» օպերան: Ռեժիսորն էր Պատրիս Շերոն: Դանիել Էնդերը զրույց ունեցավ ֆրանսիացի կոմպոզիտորի և դիրիժորի հետ:

«Ստանդարտ». Պարոն Բուլեզ, դուք հայտնի եք որպես առաջընթացի անզիջում պաշտպան և այդուհանդերձ շատ մեծ համարում ունեք նաև ավանդապաշտ շրջանակներում: Դիմո՞ւմ եք արդյոք կոմպրոմիսների:

Պիեռ Բուլեզ. Ոչ, ես կարծում եմ՝ հանրությանն ավելի հիմար են կարծում, քան այն կա իրականում: Եթե ուզում են ինչ-որ բան առաջարկել, որի անհրաժեշտության և կարևորության մեջ համոզված են, ապա, իհարկե, այն վստահում են հանրությանը: Եթե հանրությունը տեսնում է, որ ես ի վիճակի եմ չափ տալ իրեն հայտնի գործը, ապա վստահում է ինձ նաև իրեն անհայտ գործի պարագայում. սա մի տեսակ վստահության պայմանագիր է:

«Ստանդարտ». Հանրության մեծ մասն ընկալում է դիրիժորի ձեր համբավը ձեր կոմպոզիտորական գործունեությունից առանձին: Օգնո՞ւմ է արդյոք դիրիժորությունը ձեր ստեղծագործությանը:

 Բուլեզ. Իհարկե: Ես դարձել եմ ավելի ռեալիստ, բայց բառիս դրական իմաստով: Երբ իսկապես ճանաչում ես այս զբաղմունքը, տեսնում ես, թե որքան առաջ կարելի է գնալ: Առանց այս փորձառության ես չէի հանդգնի գրել իմ մի քանի գործերը:

«Ստանդարտ». Երիտասարդ տարիներին դուք խանգարել եք համերգները, որոնց ժամանակ կատարվում էին Ստրավինսկու գործերը, դիմել եք ակցիաների: Նման կատաղի կոնֆլիկտները այսօր այլևս պատկերացնելի չեն:

Բուլեզ. Դա վաղուց էր: Այսօր ամեն բան ընդունում ես: Այն ժամանակ կար վերին դաս, որն ուզում էր պարտադրել իր ճաշակը, իսկ մենք՝ երիտասարդներս, ուզում էինք ցույց տալ, որ ժամանակները փոխվել են և որ պատերազմից հետո չի կարելի շարժվել այնպես, ինչպես պատերազմից առաջ, այստեղից էլ ահա այդ ավազակություններս՝ թե´ հանրային և թե´ երաժշտական:

«Ստանդարտ». Այդ բողոքներն այն ժամանակ ուղղված էին նեոկլասիցիզմի դեմ: Այսօր էլ դեռ գոյություն ունեն նեոռոմանտիկական հոսանքներ, սակայն պայքարն այլևս չկա:

Բուլեզ. Այլևս գոյություն չունի ոչ մի իշխող ուղղություն, ինչպես որ այն ժամանակ էր, և հորիզոնն այլևս այդքան նեղ չէ: Ահա ինչու հնարավոր է ընդունել նաև ուրիշ տեսանկյուններ, եթե իհարկե ինչ-որ մեկը ներկայացրել է դրանք տաղանդավոր ձևով,- սա կարևոր է ինձ համար: Եթե այդ մեկն ունի գաղափարներ, սակայն չունի գործիք դրանք արտահայտելու, ապա դա անբավարար է:

«Ստանդարտ». Ձեր անզիջողությունը էսթետիկական հարցերում փոխվե՞լ է, մեղմացե՞լ է: Կամ գուցե փոխվել է միայն եղանակը, որով դուք մատուցում եք ձեր կարծիքը:

Բուլեզ. Այո, եղանակն է փոխվել. պատճառը նախ տարիքս է, և ապա այն դիրքը, որը գրավում եմ երաժշտական կյանքում. ես չունեմ բանավեճի կարիք, քանի որ կարող եմ ինչ-որ բան արտահայտել: Երբ ունես սեփական գաղափարներդ իրագործելու պատեհություն, բանավեճն անիմաստ է:

«Ստանդարտ». Կարծիք կա, որ ձեր մեկնաբանություններն ավելի մեղմ են դարձել:

Բուլեզ. Այդպես չեմ կարծում: Համերգացանկն ավելի հարուստ է դարձել, և դա թողնում է իր ազդեցությունը: Բրուքների պարագայում, օրինակ, ինձ դուր է գալիս ռիթմիկ ճշգրտությունը, բայց առանց Ստրավինսկու դա ինձ դուր չէր գա:

Ահա ինչու ես ավելի շատ ոչ թե ֆրանսիական եմ, այլ միջազգային և ավելի շատ ժամանակ եմ անցկացնում արտերկրում, քան Ֆրանսիայում: Այն, որ ես չափ եմ տվել Մալեր և Բրուքներ, մեծ ազդեցություն է թողել այն գործերի վրա, որոնք մեկնաբանել եմ հետագայում: Հիմա էլ Ստրավինսկու դեպքում ինձ շատ է հետաքրքրում հնչողությունը: Առանց վագներյան կուլտուրայի դա չէր զարգանա:

«Ստանդարտ». Արդյո՞ք հնչողության մասին ձեր պատկերացումը կառուցվածքային ասպեկտից տեղափոխվել է զգայական ասպեկտ:

Բուլեզ. Ես սկսել եմ ավելի մեծ ուշադրություն դարձնել հնչողությանը, սակայն կառուցվածքն ինձ համար միշտ էլ կարևոր է եղել, որովհետև գտնում եմ, որ երկար գործերում, ինչպիսիք են Բրուքների, Մալերի կամ Վագների գործերը, մշտապես պիտի գլխումդ պահես կառուցվածքը և ոչ միայն առանձին մասերը: Հակառակ դեպքում դրանք անարտահայտելի են:

«Ստանդարտ». Սակայն համերգացանկը, որ դուք եք նվագում, շատ կենտրոնացած է…

Բուլեզ. Ինձնից չի կարելի սպասել, որ միշտ կնվագեմ Բեթհովեն և Մոցարտ: Քիչ են այն գործընկերները, որոնք հոգ են տանում ապագայի համար: 18-րդ դարի երաժշտության մեկնաբանության բնագրայնությունը շատ հետաքրքիր է, սակայն երբ հոգ չեն տանում այն մասին, ինչը կարևոր է այսօր, դա մեռյալ մշակույթ է:

Բեթհովենը հետաքրքրում է ինձ, որովհետև նա շատ բան բերեց իր ժամանակին: Ուսումնասիրելով նրա կվարտետները՝ շատ բան կարելի է սովորել անցյալից ապագայի համար, ոչ իբրև սոսկ թանգարան:

«Ստանդարտ». Իսկ Յանաչեկի «Մեռյալների տան» մեջ ո՞րն է ապագային հղողը:

Բուլեզ. Յանաչեկն ինձ համար անչափ ուշագրավ ֆենոմեն է՝ հանճար, որը բոլորովին քաղաքակիրթ չէ: Եթե նրա ստեղծագործությունը համեմատելու լինենք Մալերի ստեղծագործության հետ, ապա նա բավականին պարզունակ է: Բայց այդ պարզունակության մեջ առկա է արարման անսովոր ուժ: «Մեռյալների տունը»՝ Յանաչեկի վերջին օպերան, ուշագրավ գործ է: Այստեղ չկա մեկ միասնական գործողություն, և համեմատաբար մեծ դերերը, որոնք փոքրաթիվ են, հազվադեպ են հանդես գալիս միասին:

Սա, իհարկե, մեծ հրավեր է ռեժիսորի համար, ահա ինչու ցանկացա, որ դա անի Պատրիս Շերոն, քանի որ նա թատրոնի անհավանական զգացողություն ունի: Ես տասը տարի աշխատել եմ թատրոնում, ահա ինչու շատ եմ հետաքրքրվում ռեժիսուրայով: 

«Ստանդարտ». Ձեր կոմպոզիտորական գործերում մեծաթիվ են շփման կետերը գրականության և փիլիսոփայության հետ, հիսունականներին դուք ընկերություն եք արել Ֆուկոյի հետ:

Բուլեզ. Ինձ միշտ հետաքրքրել են տեսակետները, որոնք առնչվում են ոչ միայն երաժշտությանը, այլև համընդհանուր խնդիրներին: Կարծում եմ՝ Ֆուկոն հետաքրքրություն էր տածում իմ աշխատանքի հանդեպ:

Նրան հետաքրքրում էր այն, որ ես մտածում եմ ոչ միայն զգացմունքների և անմիջականության կատեգորիաներով, այլև մշտապես հոգ եմ տանում երաժշտական լեզվի կառուցվածքի մասին: Նա գնահատում էր դա, և մենք հաճախ ենք խոսել դրա մասին:

«Ստանդարտ». Տեսնո՞ւմ եք արդյոք կապ ձեր երաժշտության և ստրուկտուրալիստական փիլիսոփայության միջև:  

Բուլեզ. Զավեշտականորեն այո, թեպետ մենք ծանոթացանք ուշ: Իմ կոշտ ստրուկտուրալիզմը 50-ականներին էր, իսկ Ֆուկոյի հետ մենք ծանոթացանք ավելի ուշ: Ժիլ Դելյոզը ավելի մոտ էր երաժշտությանը: Ես շատ հետաքրքիր եմ համարել Ռիզոմայի նրա հասկացությունը, և նա բավականին ազդված էր ինձնից,- թեպետ չէի կարող հավատալ դրան,- մասնավորապես ժամանակի իմ ըմբռնման հարցում: Ես շատ շոյված էի, երբ նա հետագայում ավելի մշակեց այդ կոնցեպտները, քան ես:

«Ստանդարտ». Ազդեցությունները գալիս էին նաև նկարչությունից, այսպես օրինակ, Պաուլ Կլեեից… 

Բուլեզ. Այո, բայց նաև ամերիկացի նկարիչները, ինչպես օրինակ, Վիլհելմ դե Կունինգը և Ջեքսոն Պոլլոկը շատ կարևոր էին ինձ համար:

Նյու Յորքում այն ժամանակ մեծ կյանք կար: Որպես եվրոպացի այնտեղ առաջին անգամ լինելը շատ մեծ փորձառություն էր:

«Ստանդարտ». Հենց այնտեղից Ջոն Քեյջի հետ եկավ Դարմշտադտի ավանգարդի մեծ շոկը…

Բուլեզ. Նա մեծ բաժին թարմ օդ բերեց երաժշտական հիպերստրուկտուրալիզմին, որն այն ժամանակ կատարելապես անպտուղ էր: Սակայն այդ շոկից բացի, այդ շոկից հետո նա ոչինչ չբերեց: Ես շատ ցավում եմ նրա համար, քանի որ նրա գաղափարներն անչափ հետաքրքիր էին, սակայն դրանց իրագործումը՝ թույլ, որովհետև նրա ձեռքին չկային գործիքներ:

Դա ցավալի էր ինձ համար, ես շատ մտերիմ էի նրա հետ և կազմակերպեցի նրա առաջին հեղինակային համերգը Փարիզում: Ավելի ուշ, Նյու Յորքում տրված նրա հեփենինգները շատ պարզունակ էին: Ավելի վաղ եղավ «Թագավորի խեղկատակները», չէի ուզի, որ դա կատարվեր,- դա ինձ չի հետաքրքրում:

Թարգմանությունը` Ս. Ստեփանյան