Արցախյան ասույթների հավաքածուն կազմեց և գրական հայերենի փոխարկեց Արթուր Եղիազարյանը։

1. Տանը հաց ու շոր վըեր ճարվից, կես խանըս: — Տանը հաց ու շոր որ գտնվեց, կես խան ես:

2. Տոն քընդողեն տոն չինիլ: — Տուն քանդողին տուն չի լինում:

3. Հուվեր կյուլան փախչի, արչեն ճյանգը կընգնե: — Ով որ գայլից փախչում` արջի ճանկն է ընկնում:

4. Կուճի խոխան մորը ծույներեն ա ցավ տամ, մեծը՝ սըրտեն: — Փոքր երեխան մոր ծնկներին է ցավ պատճառում, մեծը` սրտին:

5. Կարթած մարթը տուզնը չի մնալ: — Կրթված մարդը սոված չի մնա:

6. Ուջաղեն մոխերը քամուն չըն տալ: — Օջախի մոխիրը քամուն չեն տալիս:

7. Շոնը հըչելու հետե ըն պահում: — Շունը հաչելու համար են պահում:

8. Շանը պյունին քշտեն աղվես չի կենալ: — Շան բնի մոտ աղվես չի մնա:

9. Նախշուն կընգանը իրեսան պաչի, կյեշին՝ ծերքան: — Գեղեցիկ կնոջ երեսը համբուրիր, տգեղի` ձեռքը:

10. Մեղավերեն լուզուն կարճ կըինի: — Մեղավորի լեզուն կարճ է լինում:

11. Նըլբանդին ծին պեպեգյ կըինի: – Պայտառի ձին բոբիկ կլինի:

12. Շընըհաչոցն էլ փեշակ ա, վըեր սըվերիս: – Շան հաչոցն էլ արհեստ է` որ սովորես:

13. Մինչև պած չինի, պող չի տեռնալ: – Մինչև կայծ չլինի, շիկացած ածուխ չի առաջանա:

14. Նեղ օրվա ումբրը կարճ կըինի: – Նեղ օրվա կյանքը կարճ է լինում:

15. Մերուցք չըս տեսալ, մերուցքաման էլ չը՞ս տեսալ: – Մերանը չես տեսել, մերանի ափսեն է՞լ չես տեսել:

16. Թան չըս տեսալ, թընըթաթախ քսակ էլ չը՞ս տեսալ: – Թանը չես տեսել թանը զտելու քսակն է՞լ չես տեսե՞լ:

17. Մհասուր օտելը հավաս ա, վեռը քորելը պըտըհաս: – Մասուր ուտելը հաճելի է, հետույքը քորելը` պատուհաս:

18. Ճղուպուրը պատան տաս նըստա չի կենալ: – Ընկույզը պատին տաս` կպած չի մնա:

19. Մտքումտ վըեր տեղ ինի, սարեր շոռ կտաս: – Մտքիդ որ լինի` սարեր կշրջես:

20. Կծեգը վըեր ետա տամ, էլ փռնվում չի: – Կծիկը որ քանդեմ` էլ չի հավաքվի:

21. Հմաշկուտ կնեգյը տղա չի պիրում: – Ամաչկոտ կինը տղա չի բերում:

22. Ճոխտ հավս թառեն, ճոխտ ծուն վեռեն: – Զույգ հավս` թառին, զույգ հավկիթը` հետևներին:

23. Ճեղնը կտրած տեղը վըեր կընգնե: – Ճյուղը կտրած տեղից վայր կնկնի:

24. Յա տոնս, յա կտորս: – Կամ տունս, կամ` տանիքս:

25. Հարամ հաց օտողը էրկան ապրել չի: – Պիղծ հաց ուտողը երկար չի ապրում:

26. Համ վնաս, համ տնազ: – Միևնույն ժամանակ և վնաս, և` ծաղրանք:

27. Կրակն ու քյուլաշը մին տեղ պահել չըն: – Կրակն ու անասնակեր չոր խոտը մի տեղ չեն պահում:

28. Կյարմուր խնձորին քարավ կտան: – Կարմիր խնձորին (աչքի ընկնողին) քարով կխփեն:

29. Կաղնուն տակը վըեր քանդիս, կաղենը շտղա՞ կըինի: – Կաղնու տակը որ քանդես, կաղին որտեղի՞ց էլ կլինի:

30. Լաչառեն օխտը լեչակ կըինի: – Լիրբը յոթ գլխաշոր կունենա:

31. Հանց սոտ ասե, վըեր ղորթը կոխկեն պըպըզի: – Այնպիսի Սուտ ասա, որ Ճիշտը կողքին կքանստի:

32. Էծին քոսուտը, ճիրին երե ակնան ճյուր կըխմե: – Այծի քոսոտը ջրի վերին ակունքից ջուր կխմի:

33. Յըթիմին ճակատը պենդ կըինի: – Որբի ճակատը պինդ կլինի:

34. Սուրթա թիքյան քաղցր կըինի: – Առաջին պատառը քաղցր է լինում:

35. Աշկը ուրան ըռըչին ա լյուս տամ: – Աչքն իր առջև է լույս տալիս:

36. Առանց խոխա տոնը տերտակ կըինի: – Առանց երեխայի տունը դատարկ է լինում:

37. Առանց խոխա տոնը` ճըրատած ճեղաց ա: – Առանց երեխա տունը` ինչպես ջրի հոսքը կանգնեցված ջրաղացը:

38. Անկոչ ղոնաղը շանա բեթար ա: – Անկոչ հյուրը շնից էլ վատ է:

39. Աղը կերած կաշին վետել չի: – Աղով մշակված կաշին չի հոտում:

40. Ըստըծու պահած կյառնը կյուլը օտել չի: – Աստծո պահած գառին գայլը չի ուտում:

41. Կնեգըս մըեռնե, մինն էլ կճարիմ, իմ մար վեր մըեռնե, շտղա՞ ճարիմ: – Կինս որ մահանա` նոր կին կգտնեմ, մայրս որ մահանա, նոր մայր որտեղի՞ց ճարեմ:

42. Խոխան մինչև լաց չինի, մարը ծեծ չի տալ: – Երեխան մինչև չլացի` մայրը կուրծք չի տա:

43. Կրակեն յրան յեղ չըն ածել: – Կրակի վրա յուղ չեն լցնում:

44. Ա կոժ քեզ ասիմ, ա կոլա տու սկաց: – Կուժ, քեզ ասեմ, կուլա` դու լսիր:

45. Վարթը սիրողը փոշն էլ կսիրի: – Վարդ սիրողը նրա փուշն էլ կսիրի:

46. Էշը թըկելավ ճյորե չի տըեռնալ: – Էշին ծեծելով ջորի չես դարձնի:

47. Յղըծուվեն խաթրու կութավերեն կոթան պաչում ըն: – Հանուն ձվածեղի` թավայի բռնակից համբուրում են:

48. Մարթը ուրուշու մոքյտաջ չինի: – Մարդ ուրիշի հույսով չպետք է լինի:

49. Մին ծերքավ երկու ծմերուկ չըն փըռնել: – Մի ձեռքով երկու ձմերուկ չեն բռնում:

50. Մին ծերքը՝ էն մինին մոքտաջ չինի: – Մի ձեռքը մյուս ձեռքից կախվածություն չի ունենում:

51. Թայդի ըղնողը օխտը տեղ կուկուզ կանե: – Շտապողը յոթ տեղ է կանգ առնում (կքանստում):

52. Թայդի ըղնողը տղա չի պիրիլ: – Շտապողը տղա չի բերում:

53. Կյետը հսածվեչ փոխկերքըտ եր մեր քաշիլ: – Գետ չհասած փողքերդ վերև մի բարձրացրու:

54. Հըրսընքանը ետը նըղարա չըն թխում: – Հարսանիքից հետո դհոլ չեն խփում:

55. Հըռնե մեռալը հըռնե ըն թաղալ: Անցյալ տարվա մեռելը անցյալ տարի են թաղել:

56. Արկաթը տաք-տաք կըթակին: – Երկաթը տաք – տաք են ծեծում:

57. Քամուն պերածը, քամեն կտանե: – Քամու բերածը քամին էլ կտանի:

58. Ճյուրը ըղնողը ճեղնը-ճեղնը կըղնե: – Ջուրն ընկնողը ամեն ճյուղից էլ կկախվի:

59. Ճյուրը ըղնողը փըրփորան էլ կըփռնե: – Ջուրն ընկնողը փրփուրից էլ կբռնվի:

60. Էշը՝ վըեր էշ ա, մեհետա ցեխն ըղնում: – Էշը որ էշ է, մեկ անգամ է ցեխոտվում:

61. Հըրևվանեն հարթնը սերուն կըինի: – Հարևանի հարսը գեղեցիկ է լինում:

62. Վըեսկեն ըխպըհարումն էլ պըծըպածի կանե: – Ոսկին աղբանոցում էլ է շողշողում:

63. Խաչը՝ տարը զիրավուր կանե: – Խաչն իր տիրոջը զորավոր կդարձնի:

64. Լյվոթուն ըրա, ճյուրը քըցի: – Լավություն արա` ջուրը գցի:

65. Աստուծ սարեն յեշում ա, ծյունը տընում: – Աստված նայում է սարին` ձյունը դնում:

66. Աչ ծերքավ տվողը, ծեխավ յոր կոնե: – Աջ ձեռքով տվողը ձախով կվերցնի:

67. Տընազ, տընազ շտեղ ը՞ս քյընում, քյընումում տընազ անիմ: – Ծաղրանքի ենթակա, ու՞ր ես գնում: Գնում եմ ծաղրեմ:

68. Աչավըտ տո, ծեխավըտ՝ եր կալ: – Աջով տուր` ձախով վերցրու:

69. Խալխեն տընազ ըրե, կըլոխըս եկավ: – Ուրիշին ծաղրեցի` նույնը գլխիս եկավ:

70. Հինչու վըեր վարիս, էն էլ կըհընձիս: – Ինչ ցանես` այն էլ կհնձես:

71. Քոնը՝ քոն կըպիրի: – Քունը քուն է բերում:

72. Քոն իլածն ու մըեռածը մին ա: – Քնածն ու մեռածը նույն բանն են:

73. Օղտեն ըսեցեն խե՞ վըեզըտ ծոռ ա,- ասից,- հինչը՞ս ա դյուզ… – Ուղտին ասացին.` «Ինչու՞ է վիզդ ծուռ», ասաց.` «Իսկ ի՞նչս է ուղիղ» …

74. Տաշած քարը տափեն չի մնալ: – Տաշած քարը գետնին չի մնա:

75. Յա աղն ա պակաս, յա՝ մաղը: – Կամ աղն է պակաս, կամ` մաղը:

76. Սև եզնը վըեր ընգավ, տընըկավուրնեն շըտացեն: – Սև եզը վայր ընկավ` դանակավորները շատացան:

77. Չորին նըհետ կեճն էլ ա էրում: – Չորի հետ թացն էլ է այրվում:

78. Համ նալեն ըս թխում, համ մեխեն: – Համ պայտին ես խփում համ մեխին:

79. Համ հավեն ըս փչում, համ կածին: – Եվ սառին ես փչում և` տաքին: (Իմաստային առումով.` և նալին ես խփում և մեխին ):

80. Մին ծերքը ծափ չի տալ: – Մի ձեռքը ծափ չի տա:

81. Հարամը եկավ, հալալըս տարավ: – Պիղծը եկավ` արդարս տարավ:

82. Հիշտեղ պիրակե, ընդեղ կըկըտրե: – Որտեղից բարակ է` այնտեղից է կտրում:

83. Շոնը՝ հոր, տոնը՝ հոր: – Շունն` ու՜ր, տունն` ու՜ր:

84. Էշը հինչա գյուդում, մոշը հինչա՞: – Էշն ինչ գիտի, թե մոշն ինչ է:

85. Շանը տես՝ փադը եր կալ: – Շանը տես` փայտը վերցրու:

86. Շանը տես՝ մհակը եր կալ: – Շանը տես` մահակը վերցրու:

87. Էրալ չի՝ մրկալ ա: – Չի այրել` մրոտել է:

88. Ծի նըստելը մին այիբ, վըեր կյալը՝ մին: – Ձի նստելը մի փորձություն է, իջնելը` մի:

89. Կոժըն ու կոլան մեր կըլխեն ա կոտրվալ: – Կուժն ու կուլան մեր գլխին է կոտրվել:

90. Հանց տոն չում շինալ, վըեր քընդվիլիս վա¯յ անիմ: – Այնպիսի տուն չեմ սարքել, որ քանդվելիս ողբամ:

91. Հանաքյը՝ դըգյանակ ա տըեռալ: – Կատակը դագանակ է դառել:

92. Կուռնուտըկերեն ծմերուկ ըն տիրալ: – Թևատակերին ձմերուկ են դրել:

93. Խիյարը տակռան ծոռ ա փըսալ: – Վարունգն արմատից ծուռ է բուսնել:

94. Խելք պիժինեյիս շտե՞ղ ըս իլալ: – Խելք բաժանելիս որտե՞ղ ես եղել:

95. Մին լյուն մին օղտ ըք շինում: – Լուն ուղտ եք սարքում:

96. Էշին պոզեր չի փսալ, ըսեցեն քոռակա: – Էշին պոզեր չի աճել, ասացին` քուռակ է:

97. Ըրա ինձետե, սըվերի քըզետե: – Արա ինձ համար` սովորիր քեզ համար:

98. Ժամանակը մին անկին խազնա ա՝ գիդողեն հետե: Ամեն ժամ ուրան օժն օնե: –

99. Նամուսը տըվեն շանը՝ կերավուչ: – Պատիվը տվին շանը` չկերավ:

100. Էշը եր իլած՝ էշին շոռ ա կյամ: – Էշին հեծնած` էշին է փնտրում:

101. Էշին հրսանեքյ ըն ծեն տամ, ասումա՝ ճուր կրելու ըն տանում: – Էշին հարսանիք կանչեցին, ասաց` « կանչում են, որ ջուր կրեմ»:

102. Արկաթը իմը, անձողը՝ իմը, քու թախկաթուխկատ հինչի՞ս ա: – Երաթն` իմը,

103. Ես ասում ում՝ ես սկանում: – Ես ասում եմ, ես` լսում:

104. Իրես տաս՝ աստառ էլ կոզի: – Երես տաս` աստառ էլ կուզի:

105. Եղն ու մեղրը շանը տվեն, կերավուչ: – Կարագն ու մեղրը շանը տվին` չկերավ:

106. Եղը թանգյա, ճմոռը՝ իժա՞ն: –

107. Եզնը եր ըն կըցնում, տական դանա օզում: – Եզին բարձրացնում են` տակից հորթ ուզում:

108. Կյիժը կյիժին տեսավ, ճակատը լընացավ: – Գիժը գժին տեսավ` ուրախացավ:

109. Կյառնը՝ կյուլին պահ տվեն: – Գառը գայլին ի պահ տվին:

110. Բաղդադ էլ շատ խուրմա կա, ինձ հի՞նչ: – Բաղդադում էլ շատ խուրմա կա, ինձ ի՞նչ:

111. Աստառն էլ իրես աժի: – Աստառն էլ երես արժե:

112. Արջը ուրան ահան կըկյոռա¯: – Արջն իր ահից կգոռա:

113. Արջը ծըմական խռավալա, ծմակը՝ խաբար չի: – Արջը անտառից նեղացել է` անտառը տեղյակ չի:

114. Սարերը ճռճռալին տըեղը, քոլերն ըն ճռճռամ: – Սարերը ճռճռալու փոխարեն թփերն են ճռճռում:

115. Անումը տո՝ սուփրան քցի: – Անունը տուր` սփռոցը փռիր:

116. Էշին զետկեն ա կյամ: –

117. Է՛շ, սատկիս վըեչ, էսա կյարունք ա կյամ: – Էշ, մի սատկիր` գարուն կգա:

118. Ծետը ըրազին կորեկ կտեսնա: – Ծիտն երազին կորեկ է տեսնում:

119. Քոռը հինչ կոզի՝ էրկու աչք, էն էլ պլոզ-պլոզ: – Կույրն ի՞նչ կուզի` երկու աչք, այն էլ` խոշոր:

120. Տուզնը ըրազումը հաց ա տեսնում, ծարավը՝ ճյուր: – Սովածն երազում հաց է տեսնում, ծարավը` ջուր:

121. Էշը կորալ ա, փալան ըն շոռ կյամ: – Էշը կորել է` թամբն են փնտրում:

122. Ունքը շինիլին տեղ, աշկն էլ պտառից: – Ունքը շինելու փոխարեն` աչքը հանեց:

123. Խոխան մահնա, մարը՝ շահնա: – Երեխան` պատճառ, մայրը` շահող:

124. Բոյը՝ էրկան, խելքը՝ կարճ: – Հասակը` երկար, խելքը` կարճ:

125. Օխծին կծածը կըլըվանա, լուզվեն կծածը լվանալ չի: – Օձի կծածը կլավանա, լեզվի կծածը չի լավանա:

126. Փադը յոր օնիս, կյող շոնը կը գյիդա: – Փայտը վերցնես` գող շունը կիմանա:

127. Դե եք էշը ցեխան հանե: – Դե արի` էշը ցեխից հանի:

128. Վըեր տախտեղ չըս կերալ, քամակտ խե՞ ա մռմռամ: – Եթե կծու պղպեղ չես կերել, հետույքդ ի՞նչու է մռմռում:

129. Էրկու վըեննը մի չմշկում ա տիրալ: – Երկու ոտքը մի ոտնամանում է դրել:

130. Մին պել մեզ օնինք, մինն էլ Խնուշինակա եկավ: – Մի խենթը մենք ունեինք, մեկն էլ Խնուշինակից եկավ:

131. Անումը կա, ըմանումը՝ չիկա: – Անունը կա` ամանում չկա:

132. Հոռե ծառեն բար չինիլ: –

133. Մըծանաս, մեծեն ղադիրը գյիդաս: – Մեծանաս, մեր արժեքը իմանաս:

134. Էլհա էն էշն ա՝ էն փալանը: – Էլի նույն էշն է` նույն թամբը:

135. Մարթին նամուսը փափաղն ա, կընգանենը՝ լեչակը: – Տղամարդու պատիվը գլխարկն է, կնոջը` գլխաշորը:

136. Խոխան կործի տիր, հետան քյինա: – Երեխային գործի դիր` հետևից գնա:

137. Դուզ խոսկը խոխան կասե: – Ճիշտ խոսքը երեխան կասի:

138. Խոխան լաց ինիլավ կըմծանա: – Երեխան լացելով կմեծանա:

139. Մեծեն ըրածը աշխադանք ա, կերածը՝ կորած: – Մեծի արածը աշխատանք է, կերածը` կորած:

140. Լյավ ախճիգյը օխտը տղա աժի: – Լավ աղջիկը յոթ տղա արժե:

141. Հարթնը ծիին յրան, յա՞ նասիբ: –

142. Ցորեն հաց չոնիս, ցորեն լուզու էլ չոնի՞ս: – Ցորենահաց չունես, քաղցր լեզու էլ չունե՞ս:

143. Շանան մազ խոզիլը՝ աշխադանք ա: – Իմաստային առումով նույն «Շնից մազ պոկելն էլ օգուտ է»-ն է:

144. Բարը ծառան հեռե չի ըղնում: – Պտուղը ծառից հեռու չի ընկնում:

145. Էշը թըկելավ ճորե չի տըեռնալ: – Էշը ծեծելով ջորի չի դառնա:

146. Օխծը ուրան հալավը կփոխե, ամմա խասյաթը փոխել չի: – Օձն իր կաշին կփոխի, բայց բնավորությունը` ոչ:

147. Ծուվումը վըեր ճոտ ա ինում՝ ծուվվամ ա: – Ձվի մեջ որ ճուտ է լինում` ծվում է:

148. Էշին քոռակը վերջում էշ ա տըեռնում: – Էշի քուռակը վերջում էշ է դառնում:

149. Փիս օրը կըլըվանա, ամմա փիս մարթը լըվանալ չի: – Վատ օրը կփոխվի, սակայն վատ մարդը չի փոխվի:

150. Էշ կերալ ա, էշ մըծացալ: – Էշ կերել` էշ մեծացել:

151. Կյարմուր կավը, ուրան կաշին փոխել չի: – Կարմիր կովն իր կաշին չի փոխի:

152. Էրկու էշին կյարին կարում չի ճոթ անե: –

153. Ինքը լակ-լակ, կլոխը՝ թակ-թակ: – Ինքը` փուչ, գլուխը` դատարկ:

154. Շոնը հչիլավ կըստակե: – Շունը հաչելով է սատկում:

155. Տեն քըցի, ջուբս քցի: – Դեն քցի, գրպանս գցի:

156. Բողազ՝ հինչու տըեսնաս տըղտողաս: – Կոկորդ, ինչ որ տեսնում ես` դողդողում ես:

157. Էշը փլանավն ա կոլ տամ: – Էշին թամբով է կուլ տալիս:

158. Նամարդ մարթին հացը օտվել չի: – Նենգ մարդու հացը չի ուտվում:

159. Կոզնին տիրին խալիչին՝ թուլ ընգավ: –

160. Ուրան աշկեն սութունը տըեսնում չի, ուրիշին՝ չոփն ա տեսնում: – Իր աչքի գերանը չի տեսնում, ուրիշի` չոփն է տեսնում:

161. Ճըրաքը ուրան տակեն լուս չի տամ: – Ճրագն իր տակը չի լուսավորում:

162. Արսըզ մարթը շատ կապրե: – Կենսուրախ մարդը երկար է ապրում:

163. Քըզետե քոն ըս ինում, ուրուշու հետե արազ տեսնում: – Քեզ համար քնում ես` ուրիշի համար երազ տեսնում:

164. Մածուն օնիս, կլոխըտ քսե: – Մածուն ունես` գլխիդ քսիր: (Իմաստը` «Ճար ունես` գլխիդ ճարը տես:»)

165. Լյավա փլըվկերին նհետ քաք օտիս, քան թե քըքըկերեն նհետ փլավ օտիս: – Լավ է փլավ ուտողի հետ քաք ուտես, քան թե քաքակերի հետ` փլավ:

166. Ծեռք օնիս՝ կլոխտ քորե: – Ձեռք ունես` գլուխդ քորի:

167. Կյուլին քարոզ կըրթեցեն, թա՝ պրծե՛ք, վեչխարը սարավն ընցավ: – Գայլի գլխին քարոզ կարդացին, ասաց.` վերջացրեք, ոչխարը սարն անցավ:

168. Քաչալն ուրան կըլխեն ճար կանե: – Ճաղատն իր գլխին ճար կանի:

169. Առաջ ածե, ետնան կըչկըչա: – Սկզբից ածիր, հետո կչկչա:

170. Յա ըսովի խոսքը, յա ըծովի վեղը: –

171. Էշը ուրան զռռոցեն յրան հայիլ-մայիլա: –

172. Աղվեսը խելունք ինիլավ էրկու վեննավ ա թալակը ընգնում: – Աղվեսը, խելացի լինելով` երկու ոտքով է թակարդն ընկնում:

173. Լուզուն էրկան, գոդը՝ տերտակ: – Լեզուն երկար, գլուխը` դատարկ:

174. Կորեն չընաղան տյուս եկավ, չընաղեն հավան չի կացավ: –

175. Ամեռնը, ծմեռնը մի խելքը հինչ անե: – Ամառ – ձմեռ մի խելքն ի՞նչ անի:

176. Մարթ հինչ ըխպյուրա ճուր խմե, ընդեղ պըրտողել չի: – Որ աղբյուրից մարդ ջուր է խմում` չի պղտորում:

177. Թող ասին կյեշա, ասին վուչ՝ էշ ա: – Թող ասեն տգեղ է, չասեն` էշ է:

178. Դյուզ խուսելան, փափաղս ծոռ ա: – Ճիշտ խոսելուց գլխարկս թեք է:

179. Հանց սոտ ասե, վըեր իփած հավը ծըծաղե: – Այնպիսի սուտ ասա, որ եփած հավը ծիծաղի:

180. Դուզ խուսողեն փափաղը ծակա: – Ճիշտ խոսողի գլխարկը ծակ է:

181. Դյուզ խոսքը գյափումը կասին: –

182. Եք ծոռ նստինք, դյուզ խոսինքյ: – Արի ծուռ նստենք` ճիշտ խոսենք:

183. Հազար սոտ, մին ղորթ չարժի: Հազար սուտը մեկ ճիշտ չարժե:

184. Հինչ կործ օնիմ կրմունջումը, վըեր փըթաթվիմ յափընջումը: –

185. Շանը նհետ հընգրոթուն ըրա, փադը ծեռքատ վըեր չի տինիս: – Շան հետ ընկերություն արա` փայտը ձեռքիցդ վայր չիջացնես:

186. Ծանդր տեղըտ թիթևանալ մեր: – Ծանր տեղդ չթեթևացնես:

187. Հազար չափե, մին կըտրե: – Հազար չափի, մեկ` կտրի:

188. Օխտը չափե, մին կըտրե: – Յոթ չափի, մեկ` կտրի:

189. Քըզանա մեծեն մհար պահած տեղը նստիս վուչ: – Քեզնից մեծի համար պահած տեղում չնստես:

190. Խոսկը պիրանումըտ իփի, ետնան ասե: – Խոսքը բերանումդ եփիր, հետո ասա:

191. Մին կա՝ հազար աժի, հազար կա՝ մին չաժի: – Մեկ կա` հազար արժե, հազար կա` մեկ չարժե:

192. Մարթ կա՝ մարթ ա, մարթ կա՝ մարթու կրկատան ա: – Մարդ կա` մարդ է, մարդ էլ կա` մարդու կարկատան է:

193. Ածան հավը կչկչան կինի: – Ձու ածող հավը կչկչան կլինի:

194. Բրատու ծառը կըլոխը կախ կըքցի: – Բերքատու ծառը գլուխը կախ կգցի:

195. Լիգյը հասկը կըլոխը կախ կինի: – Հատիկով առատ հասկի գլուխը կախ կլինի:

196. Բրատու ծառեն ճղները քաշ ըն ինում: – Բերքատու ծառի ճյուղերը ցածր են լինում:

197. Ճիճին ածե՝ կուկուն՝ տանե: –

198. Հիշտեղ քունն ասիս, ընդեղ էլ՝ իմը ասե: – Որտեղ քոնն ասես` այնտեղ էլ իմն ասա:

199. Հըրևանեն ախճիգյը օզիլ չըն: – Հարևանի աղջկան հարս չեն ուզում:

200. Մին տաս՝ երկու կոզի: – Մեկը տաս` երկուսը կուզի:

201. Մազը էրկան՝ խելքը՝ կարճ: – Մազը` երկար, խելքը` կարճ:

202. Մարթ կա՝ մարթ ա, մարթ կա՝ զարդ ա: – Մարդ կա` մարդ է, մարդ էլ կա` զարդ է:

203. Խոսկըտ ծընդրթիթև ըրա, ետնան ասե: – Խոսքդ կշռադատիր` հետո ասա:

204. Հինչու տնազ անիս՝ քթետ կըփըսնե: – Ինչին ծաղրես` քթիդ կծլի:

205. Էշը կերալ ըս՝ հաքվեն տյեմ ընգալ: – Էշը կերել ես` պոչի հետևից ես ընկել:

206. Վեթեսը տիրին խալիչին, թուլ ընգավ: –

207. Վեխճարեն սուրուն վըեր շոռ կյա, կաղլեգյը առաջ կըղնե: – Ոչխարի հոտը որ պտտվի` կաղն առջևում կլինի:

208. Հուվեր աղա՝ մունք ծառա:

209. Մին մարթ կարել չի լոխճու հետե լյավ ինի: – Մեկ մարդը չի կարող բոլորի համար լավը լինել:

210. Մին խոսկ օնիմ, լոխ ծոռ:

211. Շոնը կերածը՝ կըքաքե:

212. Շըեն կըենաս, շենան պատառ տյեն կըենաս: – Շեն լինես, շնից մի քիչ հեռու կանգնես:

213. Հացը շտահավ կոտին: – Հացն ախորժակով ուտեն:

214. Խընձաղա՝ քաչալ դաղա:

215. Սերավ կացեքյ, լյավ կացեքյ՝ հարուր տարե տյեմ կացեքյ:

216. Տըեղըտ սըեխ կաց, ղայիմ կաց՝ հարուր տարե տյեմ կաց:

217. Շատ ապրողը շատ չի գիդալ, շատ շոռ կըվողը՝ շատ կըգյիդա:

218. Պառավը գիտկան չար՝ կըլոխը եկած ա:

219. Կնեգյը տան ռուլն ա, հունցու օզի՝ կըքշի:

220. Աշկերս ճիրաքյ ում ըրալ, խոխա պահալ:

221. Ախճիգյը վըեր էշ նըստե, բախտը կըպենվա: – Աղջիկը որ էշի վրա նստի` բախտը կբացվի:

222. Էս երգիրը եղու պոլիգյ ա, հուվեր օզի կըլըպըզտե: – Այս երկիրը յուղի պուլիկ է, ով ուզի` կլպստի:

223. Կյումաշը գյոլումը, հաքյին՝ չոլումը: – Գոմեշը` ջրափոսում, պոչը` չոլում:

224. Վեննեն յըրան վենն ա փսալ: –

225. Ակաս, մակաս տու իր պակաս: –

226. Լըհա վենն կացած ծով ինի:

227. Հայասըզեն հավան պահվել չի:

228. Տոշիտ նըստիմ՝ մըրոքըտ քանդիմ:

229. Սուտեն ումբուրը կարճա:

230. Սոտ ըսողեն տոնը նի կացավ, վեչ մինը հըվատաց վեչ: – Սուտասանի տունը հրդեհվեց` ոչ ոք չհավատաց:

231. Հո՞ւ կըկարե մարթին ռըչին պածի տա:

232. Տռոտող վեռը թարգ չանել: – Գազաձայներ բաց թողնող հետույքն այդ սովորությունը չի թարգի:

233. Լոխ ծակ, մինը՝ լակ:

234. Էրկու ներակ մին տեղ տամ չըն: – Երկու երանի մի տեղ չի լինում:

235. Թորքը ասումա. հային ետե խելքը իմը բիդար: – Թուրքն ասում է.` «Հայի ետին խելքը իմը պետք է լիներ»:

236. Կընգանը խելքը դըբանումը կըինի:

237. Հուվեր էշ՝ ես փալան: Ով էշ` ես թամբ:

238. Սևեն սապունը հինչ անե, պելեն խրատը՝ հի՞նչ: – Սևին օճառն ինչ անի, խենթին խրատն` ի՞նչ:

239. Տանա դերան, օրհնյա դեր չինիլ:

240. Սև էծը, սև օր կըծընե:

241. Ասում ընք՝ ասումեր էշը քածա, թա քոռակն էլ ա քած:

242. Քյասիբը ուրան խելքան ա քյասիբ:

243. Մորը տես՝ ախճիգյը օզի:

244. Մոխրումը վըեր պած ինի, կրակ կըտեռնա:

245. Էծը էծին հետե լյավա, քանց մին սուրու վեխճարը:

246. Հուվեր կյող, ես շըհատ:

247. Կյողը կյողան կյուղացավ, Աստուծ տըեսավ՝ ըրմացավ:

248. Մարդ կա՝ ուրան շուխկան վախըմ ա: – Մարդ կա` իր շողքից վախում է:

249. Հարը, մարը՝ պիծի քարը:

250. Խըելքետ ծյուն կյա:

251. Բոյիտ եշիմ ուրխանամ, խելքետ եշիմ՝ պըլանամ: – Հասակիդ նայեմ` ուրախանամ, խելքիդ նայեմ` խենթանամ:

252. Այուն փեշկեն տակեն ում մըծացալ:

253. Ամեն շան մըհալ չըն քըցիլ:

254. Խոխեն վըեր պեց թողիս, կըլխետ կընըստե:

255. Մին խելքը լյավա՝ երկուսն ավելի լյավա:

256. Մին եղումըս, մին՝ դաղում:

257. Պելեն պոզեր չի ինիլ:

258. Պըելեն աղումնը Աստուծ կաղե:

259. Էքսվան կործեն ծյուն կըկյա:

260. Ղըխպին օխտը լեչակ կըինի: – Պոռնիկը յոթ գլխաշոր է ունենում:

261. Ղըխպալաց մեր տալ: –

262. Հարամ թիքյան կոլ չի քինյիլ:

263. Կյուլը կերածեն ա փեշման, կյառնը՝ տըրածեն:

264. Լյավա ըհիլյոց բախտավեր ինիս, քան՝ ջըհիլոց:

265. Թամամ խոսկը էշին կասին:

266. Ուրուշու ծերքավ կործ չըն փըռնել:

267. Վըեր ծերքավըտ կյամ չի, անել մեր:

268. Հիշտեղ հաց,՝ ընդեղ կաց:

269. Ա° կոժ քյեզ ասիմ՝ ա կոլա° տո°ւ սկաց:

270. Քարեն քացի տալավ ապրում ընք:

271. Քարան կակող հինչու տըեսնում ըս՝ կոլ տո:

272. Հավը վըեր հավ ա, ճյուրը խմում ա ըստուծուն եշում:

273. Պըելեն ումբուրը էրկան կըինի:

274. Ղըզղանեն տակը վըեր քյիրիս օտիս, հըրսընքավըտ թոռ կըկյա:

275. Տղամարդը թըքածը ետ չի լուզիլ:

276. Մըեծեն ջողաբ չըն տալ:

277. Ըստուծուն քարավ չըն տալ:

278. Աստուծ կլխատ անպակաս ինի:

279. Ըշխարքումս ամենաքախծըր պտուղը խոխան ա, ամմա թոռնը ընդանա քախծըր ա:

280. Պըռավելը այիբ չի:

281. Քավթառ էշը կյարի չի՞ օտել:

282. Հավան վըերը թոխս ա կյամ, թոխսը տիր:

283. Մաշվալ ըս, տըեռալ ղալում թակած:

284. Ղալ ըրած էշը կյուլ օտել չի:

285. Տոռնըտ քըլլած պահե, հըրևանեն կյող մեր փըռնել:

286. Դյարդը մարթյուն վեր ա քցում:

287. Ըշխարքումըս անդարդ մարթ չիկա:

288. Հավան վըեր պըլըղորտից, թոռ կըկյա:

289. Մինը հըզեր տըեռնա:

290. Էշը վըեր էրկու հետ ա զռռում, հավան փոխում ա:

291. Թութեն արաղը բութուլեն մաչին ժևեր ա կապում:

292. Աստուծ մի էրկան մուրդուվան ա շինալ, վըեր մինը պըցրանա, մինը քըշանա:

293. Կնեգյը չանան չարխու չանել, հղցումը վեննը կըենա:

294. Կընեգյ օլաբանը ռըխան գիդի չինիլ:

295. Վըեր տյուս ըս քինում հետատ եշի, բալի խազնա ըս վեր քըցալ:

296. Վըեր մի տեղա մին պյեն յոր օնիս, բիդի նորը տըեղը տինիս:

297. Շոնը հաչի՝ քյարվանը քյինա:

298. Ծուն կյուղանողը, ծի էլ կըկյուղանա:

299. Հավը տանը կըենա, կոտը օտե:

300. Ճելլի եր կընալան չի, աստուծ տալան ա:

301. Շընըճանջին պյունին նի չըն կյալ:

302. Էշան կյարունք հըրցրեն, թա՝ ինձ հինչ:

303. Կատվեն վազ տալը մինչև մարաքյը կինի:

304. Թա տիրալ ըս, եք եր կալ:

305. Մին պենը՝ մեհետ կասին:

306. Մըրդըվան, մըրդըվան տարե ա, մինը պըցրանում ա, մինը՝ քըշանում:

307. Կյողը հուրթավն էլ նի կըմննե:

308. Հավեն վըեր կոտ չի տաս, ծու չածել:

309. Հավեն հարուր հետ քիշ ըրա, էլհա մըննան ըղնում ա:

310. Ղըխպին հավան պեցուր կըինի:

311. Անումը տո, սուփրան քըցի:

312. Մոր բախտը՝ ըխճըկանը փեշկումը կըինի:

313. Սարը սարեն նի չի կյալ, մարթը մարթին նի կըկյա:

314. Շըները քուլուլ կացեն, օզողեն բախտը պիրավ:

315. Մոկունը վեր ըղնումա կարասը` մուրտառումա:

316. Էրկու ղոչու կըլոխ մին ղըզղանում իփիլ չըն:

317. Խաթան նըհախ տըեղան կըինի:

318. Ծովն ըղնողը թոռան վախել չի:

319. Քաշեն խընամեն քըչեղակը կըինի:

320. Ըռըխեն յեշի, քաշ տալիս տըրխըմաշին:

321. Ճըպատըտ քոլատ կըտրե:

322. Թըմբալին հետե ամեն օր գիրեգի ա:

323. Հայ-հայը քյեցալ ա, վայ-վայն ա մնացալ:

324. Պյուլերը շատ կոխ չըն տալ:

325. Քու եղըտ քյեզ ինի, իմ թանես նի չի կյաս:

326. Թանես թթո չասիս:

327. Հարթնեն լյավը չինիլ, ըխճըկանը՝ փիսը:

328. Շոնը քյընում ա, շախկան ռըխեն:

329. Խոխան հիշքան ազիզ ինի, խրատը նանա ազիզ կըինի:

330. Հազար մանեթ պարտքս ինի, մըրթըմաչի մարթըս ինի:

331. Տու ինձ պահե բոխճիմաչի, ես քեզ պահիմ մարթամաչի (շորը):

332. Համ շանան ա, համ՝ տանան:

333. Մեղր ծախողը, մանները լյուզ կտա:

334. Հինչու վըեր փըրթիս, էն էլ տյուս կըտաս:

335. Շանա շատըն, կյուլա՝ խրեգյ:

336. Մոկնեն կյուզը Քյուռեն էլա օքութ: – Մկան մեզը Կուր գետին էլի օգուտ է:

337. Սարերը ըրուտալին տեղ, քարերն ըն ըրոտում:

338. Ճորուն պիհրը վըեր տյուս կյա, ուրան քմակեն նի կըկյա:

339. Հացը դուշմանին տոռնը կըտանե:

340. Շոնը շանը մըեսը կոտե, վըեսկեռը թող չանիլ:

341. Քառը սկանալ չի, կընըմընցնե:

342. Վախե ճըղարան ու լըղարան:

343. Վախե էն կյետան, վըեր վըեչ վշշամ ա, վըեչ թըշշամ: – Վախեցիր այն գետից, որ ոչ վշշում է, ոչ էլ` թշշում: (Հանդարտ գետից վախեցիր):

344. Ախպերը ախպորը մեռնելը օզիլ չի, ամմա փիս ապրելը կոզի: – Եղբայրը եղբոր մահը չի ուզի, սակայն վատ ապրելը կուզի:

345. Ընցած օրերեն պեն չի հըսնել:

346. Էն վաղ ար, վըեր էշը կաղ ար:

347. Մոտե հըրևանը հեռե պարիկաման լյավա:

348. Քյոհնա տըերմանը քամուն չըն տալ: – Հին ծղոտը (դարմանը) քամուն չեն տա:

349. Պըելեն կըլոխ տընողն ա պել:

350. Ուրուշու հետե փոս կըտրողը ինքյը կըղնե մաչը:

351. Ճուրն ուրան տըեղավը կըքյինի:

352. Սաբաբ տըեռնողը քյաբաբ կըտեռնա:

353. Տղամարթ ում, խոսկես տարն ում:

354. Անե Հուրին, ծաղկե Փյուրին:

355. Էշին ըրած, ծիին կերած:

356. Մոշը հըսնելավ սըվանում ա, մազը՝ սիպտակում:

357. Ծակ վըդրումը ճյուր չի կենում, ծակ կըլխումը՝ խելք: – Ծակ դույլի մեջ ջուրը չի մնում, ծակ գլխում` խելք:

358. Խոխան հորավը եթիմ չինիլ, մորավը եթիմ կըինի:

359. Աշուղեն խաղը վըեր պրծնում ա, նեյնիմ-նեյնիմն ա ըղնում:

360. Օզում ըս շալվար կյենաս, վեռետ նի չի կյա՞:

361. Ծյունին տակեն յեխտը կյարունքը պեց կըինի:

362. Չինավ հոնձ անողը, սամավ էլ հոնձ կանե:

362. Վըեննըտ յորղանըտ ըգյորա մեկնե:

363. Կյառնը կյուլին պահ չըն տալ:

364. Մըեծ-մեծ տըներ, տուզնը՝ շըներ:

365. Շատ ծըծաղեն վըերչը լաց կըտեռնա:

366. Ուրուշու ծին եր ինողը ճելլի վըեր կըկյա:

367. Էծին քամակն ա պըեց, վըխճարեն հավան չի կըենում:

368. Կոտրած քըթոլյու նման խուսկեն մաչը չըն ըղնել:

369. Կըկողան մին տյուս կըկյա, պըենդան՝ երկու:

370. Ծոխը ամեն հուրթավ էլ եր կընցնե:

371. Շանը քըշտավը առանց մըհակ քինիլ չըն:

372. Օխծը, վըեր օխծ ա, ճուր խմելիս կծում չի:

373. Պեցուր սարեն ծյուն կըկյա:

374. Քուռանա էն աշկը, վըեր առաջ ուրան չի տըեսնալ:

375. Միչև խելունքը մտածե, պելը կետը անց կըկենա:

376. Շոնը շանը վըեննը կոխել չի:

377. Ճոտերը աշունքն ըն հըմբարում:

378. Զառեն ղադիրը զարգարը կըգիդա, յարեն ղադիրը յարը կըգիդա:

379. Մոկնեն կյուզը ճըղացեն շահն ա:

380. Չուրաթանեն լյավը կատուն կոտե:

381. Յա ջուբումըս, յա փորումըս:

382 . Ճըպատը քոռ աշկեն նի կըկյա:

383. Հիշքան խոզին կըլոխը մըծանա, ինքն ա տըննական:384. Կըռվումը չամենչ չըն պըժենում:

385. Եղը շուրվեն խարաբ չանել:

386. Մուշտարին քոռ կըինի:

387. Լյավ արտեն մաչին էլ կածուկ կըինի:

388. Հիշքան սարը պեցուր ինի, կըլխեն ծունը շատ կըինի:

389. Թամքած էշը ծի չի տըեռնալ:

390. Թա չոր ծառը կընանչի, անխրատն էլ կհըմանչի:

391. Բըզարումը կորած հընգերը տանը կըքըթենան:

392. Ծուն ծմերուկի չափ բիդար:

393. Ճըղըցպանեն քըեթը միշտ ըյլերոտ կըինի:394. Լյավ ծաղկեն յրան մըղրաճանջ շատ կըինի:

395. Շամը լաց ինիլավ էրվում ա, ուրուշու լուս տալի հետե:

396. Ասլանը ասլան ա, էքյ ինի, թա վըերց:

397. Մին ծու իփիլավ մին ճոտ ըս խեխտում:

398. Աջալը վըեր կյամ ա, մաջալ չի տամ:

399. Ծուկունը հիբի իփիս թազայա:

400. Կընգանը քանդած տոնը աստված էլ չի կարել շինի:

401. Քոնը եր կացավ, զերթունեն զուրթնըցրավ:

402. Փուլը մարթին տանում ա երգինքը, մնել ընդըղան վըեր քցում:

403. Մին հաց պակաս կեր, մին ծառա փըռնե:

405. Ապրել կա, մըռնելա բեթար ա:

406. Մինը խմինքյ, մնա օխտը:

407. Թաթը կոթան կըտրցնել չըն:

408. Կործեն շատը խրեգյ խոսողը կանե:

409. Խինդեղնուն տակռուն մընեշակ չի փըսնել:

410. Խոզը վըեր խոզ ա, ուրան տըեղը ետ-ետա անում:

411. Կընգանը վըեչ հար կըինի, վըեչ մար:

412. Մինը կըեր, մինը՝ մատաղ ըրա:

413. Տըռիմ ես, բոմփիմ քյեզ:

414. Յեմուշը վըեր տյուս ա կյամ, խիյարը ընհամում ա:

415 Կածյուկը վըեր տյուս ա կյամ, էշին հետե կյարունք ա:

416. Շոն ինիս, կյուլ ինիս, տանը կուծինը չինիս:

417. Ապրանքը տըեռնը կըքաշի

418. Հունցու շոռ ըս տամ, էլլհա բիդի տոն ըս կյամ:

419. Քոչին մաչին չըխարակ չըն մանել:

420. Օտող-խմող, տուզնը քոն ինող:

421. Անողը պըրծավ, ասողը՝ վեչ:

422. Տանը մըեծը տանը կուծի խոխանա:

423. Տղամարթը խոսկեն տար կըինի:

424. Վըեղը վըրողեն, պերքը ուտողեն:

425. Շոնը քյեցավ, հաքյին՝ հաց:

426. Կորավ ապրանք, կորավ հոքի:

427. Դուշմունոթուն կա, դուստոթուն ա տըեռնում:

428. Մարթ ուրան կծոն լյավ ա օտում, քան ուրիշի մեղրը:

429. Մոկունը նի մննե մարաքյը, տուզնը տյուս չի կյալ:

430. Էշը էշին կարում չի թակե, փլանեն ա վըեր թակում:

431. Կյետը նի մննողեն վըենները կըթրչի:

432. Կընգանը շառը ուրան յրան կըինի:

433. Ներակ ինձ, կաթնավ պրինձ, իմ քուր քինա, հերթը՝ ինձ:

434. Խոսկըտ շըքյարավ ում կտրում:

435. Ըրբան ճըռռալին տըեղ, ըրբաչին ա ճըռռում:

436. Յըմուշին լյավը աղվեսն ա օտում:

437. Փըշըկատարը մինչև կեսօր տուզնը կըմնա:

438. Ճիրին պերածը՝ ճյուրը կըտանե:

439. Շանը անումը տո՝ մըհակը եր կալ:

440. Ռեխը՝ զըեռ, փոխկը՝ ճոթռած:

441. Քավթառ եզնը կետիլ չի:

442. Թա կյողը տանան ինի, եզնը հուրթավը տյուս կոնե:

443. Էծին քամակը միշտ պյեցա՝ ծիծաղում չըն, վըխճարեն քամակը մեհետ պեցվում ա՝ ծիծաղում ըն: – Այծի հետույքը միշտ բաց է` չեն ծիծաղում, ոչխարի հետույքը մի անգամ բացվում է` ծիծաղում են:

444. Մըչանք յեխտուտ ա, վըեր օխծին ռըխեն միզիս, կըստակե:

445. Տըենակը վըսկեռեն տյեմ ա ընգալ:

446. Հացետ մինը կըեր, մինը՝ մատաղ ըրա:

447. Հացես վայիս մըեր տըեռնալ:

448. Էշին նըհետ հընգրոթուն անողը յա քացի կտա, յա կըկծե: – Էշի հետ ընկերություն անողը կամ քացի է տալիս, կամ` կծում:

449. Մին խոսկ օնիմ՝ լոխ ծոռ:

450. Տերտակ կըլոխը կըզընգա:

451. Անողը պրծավ, ասողը՝ վըեչ:

452. Փսորը ծունավ չըն անել:

453. Սևը՝ խներեն, սիպտակը՝ շներեն:

454. Սև չամենչը խանեն ջուբումը կըինի:

455. Ուրուգյունը ծերքավ լվաց, ուռութանան՝ կեռքավ:

Աղբյուրը՝ granish.org